"SAKUTEIKI" - ZAPISKI MISTRZA Z XI WIEKU

Czy wiecie, że sztuka projektowania ogrodów w Japonii liczy sobie ponad tysiąc lat?!

Chcę podzielić się wrażeniami z lektury „Sakuteiki” - bodajże najstarszego na świecie dzieła, przedstawiającego w sposób kompleksowy teorię zakładania ogrodów.

Pochodzi ono z XI w.!

To opracowanie naukowe, dokonane przez J.Zakrzewską, ale ciekawe dla amatorskich wielbicieli sztuki ogrodowej.

Pomyślałam sobie – choćbym miała nie zrozumieć połowy, muszę spróbować zapoznać się z  poglądami Mistrza na temat idealnego ogrodu, spisanymi 1000 lat temu.  Już sam ten fakt jest niesamowity.

Autorka opracowania sporo miejsca poświęca historii sztuki ogrodniczej w Japonii, przedstawiając jej historyczne i filozoficzne tło.

To lubię, za takie podejście m.in. uwielbiam program Monty'ego Dona o ogrodach świata.

Niewiele wiedziałam o dawnej Japonii i odkryciem był już fakt, że można w ogóle mówić o japońskiej sztuce ogrodowej od VIII do XII w.!  Dla porównania – u nas wtedy panował np. Mieszko I czy Bolesław Chrobry...

Tam był to okres rozkwitu wyrafinowanej kultury. Wtedy np. powstała najstarsza powieść (XI w. ). Wtedy też przy dworach arystokratycznych powstawały wspaniałe ogrody i krystalizowała się teoria sztuki ogrodniczej.
I powstało „Sekuteiki”.

Szczególnie ważny wydał mi się rozdział poświęcony filozoficzno-religijnym aspektom zakładania ogrodów, tak istotnym dla ich specyfiki.

Na sztukę ogrodniczą Japonii miały bowiem wpływ dwa czynniki – religia shinto, afirmująca siły natury oraz kultura chińska. Jednak w interesującym nas okresie kultura japońska wyzwoliła się już z wpływów chińskich i wykształciła oryginalne formy, także w sztuce ogrodowej.
Byłam zadowolona, przeczytawszy ten rozdział - myślę, że będę mogła nieco więcej dostrzec, zrozumieć, patrząc na japoński ogród, jeśli spotkam go na swojej drodze.

Tak więc wstęp wprowadza nas w realia Japonii tego okresu i ułatwia lekturę traktatu.

Stanowi on właściwą, ale nie najbardziej obszerną część (liczy nieco ponad 60 stron).
Jest to „krytyczny przekład ze starojapońskiego oryginału na współczesny język polski”.
Zawiera zasady projektowania i pielęgnowania ogrodów oraz „estetyczne i filozoficzne aspekty sztuki kreowania krajobrazu”.
Czyta się łatwo!

Słabym punktem tej pozycji, według mnie, są kiepskiej jakości czarno-białe zdjęcia. Kolorowe fotografie, szczególnie dla amatora, bardzo ułatwiłyby odbiór treści i zwiększyły atrakcyjność tej książki.

Co więc „Sekuteiki” mówi o projektowaniu ogrodu?

Tworząc ogród „trzeba wczuć się w atmosferę [miejsca], dobrze zrozumieć naturalny krajobraz (…), wzorując się na (…) wybitnych przykładach oraz mając na względzie upodobania gospodarza i własne wyczucie stylu.”
Czy to nie jest właściwe motto (sprzed tysiąca lat!) dla współczesnych architektów krajobrazu?

Ideałem jest współistnienie człowieka z przyrodą w harmonii i równowadze. Bo „człowiek jest jednym z elementów świata, nie zaś jego panem i kreatorem”.

Na każdej stronie widać wrażliwość na przemijanie pór roku - rozkwitające pąki... opadające liście... Dlatego mistrz zaleca sadzenie przebarwiających się jesienią klonów i kwitnących wiosną drzew owocowych. Radzi naśladować przyrodę, jednak „subtelnie ją przekształcając”.
Mimo dzielących nas wieków od razu poczułam sympatię do autora!

Przy zakładaniu ogrodu kierować się należy zasadami znanymi dziś jako feng- shui.

Głoszą one, że wszystkie elementy w ogrodzie oddziałują na siebie i konieczne jest zachowanie równowagi między nimi, bo to zapewnia dobry przepływ energii i w rezultacie pomyślność.
Dowiedziałam się więc, że kierunkiem nieszczęśliwym jest północny -wschód, tam gromadzą się wszelkie złe moce. Więc z tej strony nigdy nie należy umieszczać wejścia do ogrodu.
Woda powinna płynąć ze wschodu na zachód, wtedy usuwa złą energię.
Pagórki (o łagodnym kształcie) umieszcza się w północnej części ogrodu itd.

A inne konkrety..?

W organizacji przestrzeni ogrodu cechą charakterystyczną jest asymetria – bo taka jest natura, a jednocześnie układ taki stanowi kontrast dla symetrycznych zwykle budynków.
Istotne są właściwe proporcje wszystkich elementów ogrodu, autor poświęca wiele miejsca na konkretne przykłady. Był świadom, że to trudna sztuka, często mamy z tym dziś kłopoty.
Jednak mimo, że przykłada dużą wagę do dopasowania wszystkich elementów, nie wymaga ścisłego trzymania się wzorców. Elastyczność...

Centrum idealnej kompozycji ogrodowej stanowi wydłużony staw (symbol oceanu).

Musi być wyspa – to serce ogrodu, mostek, malowniczo ukształtowane brzegi, zatoczki. Wzorów ich aranżacji należy szukać  na wybrzeżu morskim.

Zresztą wszystkie opisane przez niego style ogrodowe odwołują się do naturalnych środowisk.

Np. nadwodny ogród mokradeł, w którym nie ma kamieni czy ogród trzcinowy – z trawami i wierzbami.

Niezwykle istotnym elementem ogrodu jest woda. Najlepiej, gdy jest to staw, a także strumień, źródło czy wodospad.

W tekście mamy dokładny instruktaż budowy wodospadów –  spływających cicho kilkoma strumyczkami albo spadających z hukiem. Po prostu gotowiec!

Ale autor omawia też ogrody nazywane suchymi krajobrazami - bez wody - gdzie wśród łąk i łagodnych pagórków starannie umieszcza się kamienie.

Im poświęca szczególnie wiele uwagi. Sztukę zakładania ogrodów nazywa wręcz „ustawianiem kamieni”. Istotny jest ich dobór, kształty, miejsce i sposób ustawienia. A wszystko to ma wymowę symboliczną.

Podkreśla, że „podstawa kamieni powinna się znajdować głęboko w ziemi”, żeby dobrze wyglądały. Że kamień znaleziony jako leżący, w ogrodzie także ma leżeć, nie stać. I że „bardzo śmieszną rzeczą jest ustawianie kamieni pojedynczo.”

A co powiecie na to:

„Nie powinno się ustawiać kamieni w miejscu, gdzie kapie deszcz. Człowiekowi, który zostanie opryskany [kapiącym deszczem], z pewnością wyskoczą złośliwe wrzody. Przyczyną tego jest fakt, że miejsce na kamieniu, na które spadną krople z cyprysowego dachu, zmienia się w truciznę.”
Pewnie uśmiechacie się pod nosem...
Okazuje się, że to nie przesądy! Naprawdę drewno cyprysowe pod wpływem wody wydziela szkodliwą substancję.

Dla zdecydowanej większości z nas ogród to przede wszystkim rośliny.

W ogrodzie japońskim  głównymi elementami ogrodu zawsze są kamienie i woda, a rośliny uzupełniają całość kompozycji.
Jak wiemy, później doprowadziło to do powstania ogrodów bez roślin – np. stylu zen.
Co sadzili dawni mistrzowie? Przede wszystkim drzewa – wierzby o płaczącym pokroju nad wodą, surmie, grujeczniki, cyprysy. Kwitnące drzewa owocowe, sosny i klony cudne jesienią.
Sadzono wiele roślin łąkowych i zielnych, nie kojarzonych obecnie z ogrodami japońskimi. Także lilie, trawy pampasowe, dzwonki, chryzantemy, goździki, peonie i wisterie.

Co jeszcze charakterystycznego znalazłam?

Ogrody wtedy były w znacznej części pejzażowe - częściej oglądano je z pomieszczeń lub werandy  niż po nim spacerowano. W „Sakuteiki” jest mowa o „kadrowaniu widoków” przez  ramy okienne czy balustrady.
We współczesnych małych, miejskich ogródkach także często komponujemy ogród jak obraz, na który patrzymy z tarasu czy okna, bo spacerować tam za bardzo nie ma gdzie.
Jednak w ówczesnych ogrodach odbywały się także arystokratyczne „pikniki”.

Zdecydowanie za mało wiem na ten temat, ale wiekowa tradycja japońskiej sztuki ogrodowej jawi mi się jako posiadająca co najmniej taką rangę, jak angielska.

Może ta recenzja zachęci kogoś do zagłębienia się w temat..?

W prezentowanej książce większość zdjęć jest z Japonii, ale są też fotografie z Ogrodu Japońskiego w Parku Szczytnickim we Wrocławiu. Tworzony we współudziale specjalistów japońskich, cieszy się wielkim uznaniem znawców, ale i zwykłych wielbicieli ogrodów. Warto go zobaczyć, choćby wirtualnie.
http://www.ogrod-japonski.wroclaw.pl/