KAREL CAPEK " ROK OGRODNIKA"

Jeżeli ktoś potrzebuje chwili wytchnienia w okresie przedświątecznym albo będzie chciał się odprężyć po trudach świętowania – ta książka zapewni to doskonale!

Nie jest to poradnik, jak można by sądzić po tytule. To ciepła i zabawna opowiastka, poświęcona tak zadziwiającemu zjawisku, jakim jest ogrodnik.
Mimo, że Capek napisał ją tak dawno, nie straciła na aktualności i nadal wywołuje uśmiech.

 

Od razu na wstępie autor wyjaśnia genezę zjawiska.

„Wbrew pozorom ogrodnik nie wyrasta z nasienia, kłącza, bulwy ani też z sadzonki, ale z doświadczeń, środowiska, warunków naturalnych.”
To jedno z częściej cytowanych zdań tej książki. Pewnie wielu z Was je zna. Ja niezmiennie jednak uśmiecham się, czytając ten tekst, mimo że robiłam to już wielokrotnie.
Pomyślałam sobie, że ta pogodna lektura warta jest przypomnienia w okresie przedświątecznym.
Tak więc Capek opisuje bolesny czasami proces narodzin ogrodnika, a w jego tekście możemy przeglądać się, jak w zwierciadle.

 

Bo na przykład jeden ogrodnik „powstaje na zasadzie zarazy przyniesionej od sąsiadów: widząc np. że u sąsiada kwitnie smółka, powiada sobie: do licha, a dlaczego nie mogłaby kwitnąć także u mnie? A jak bym wyglądał, gdyby moja smółka nie była lepsza!”

Jeśli ktoś jest odporny na takie zarazki, może „pewnego dnia zdarzy się, iż własnoręcznie zasadzi jeden kwiatek .(...) Przy tym na skutek jakiegoś zadrapania (…) przenika mu do ciała trochę ziemi powodując (…) zapalenie; krótko mówiąc, stanie się zapalonym ogrodnikiem.”

Autor konstatuje naturalnie, że z czasem to zapalenie się rozwija w „namiętność specjalistyczną, która z człowieka do tej pory przytomnego czyni hodowcę róż, georginii albo innego rodzaju egzaltowanego maniaka.

Niektórzy zaś popadają w manię artystyczną i ustawicznie przerabiają i przestawiają swój ogródek, komponują kolory, przegrupowują.” (to chyba moja przypadłość...)
„Istnieją jednak zapaleńcy jeszcze bardziej zapaleni, którzy poświęcają swoje życie jednemu tylko gatunkowi, ale ten chcą mieć we wszystkich do tej pory wyhodowanych i sklasyfikowanych odmianach.”

 „Gdyby można było zawrzeć pakt z diabłem, który by spełniał każde życzenie ogrodnika, ogrodnik zaprzedałby mu swą duszę; ale ten biedak diabeł strasznie drogo by za tę duszę zapłacił.” Bo „są tacy zapaleńcy, którzy pragną mieć w swym ogródku wszystko.”

 

Mam nadzieję, że jeśli czyta ten tekst jakiś hodowca roślin skalnych, nie poczuje się urażony, bo Capek pisze o nim, że „to nie jest już tylko ogrodnik, ale i hobbysta, co go kwalifikuje do rzędu ciężkich maniaków.”

Na pociechę powiem, że inną grupę zielono zakręconych Capek otwarcie nazywa sekciarzami. Oczywiście, nie jest gołosłowny, dokładnie uzasadnia swoje opinie, ale przyjemność poznania tych wyjaśnień zostawię już Waszej samodzielnej lekturze książki.

 

Capek opisuje także codzienność ogrodnika, miesiąc po miesiącu.

„Niech nikt nie sądzi, że (...) uprawianie ogrodu stanowi bukoliczną i medytacyjną czynność. Jest to [bowiem] namiętność nie do zaspokojenia.”

Bo „ogrodnik nie jest człowiekiem, który wącha róże, wsłuchując się w ptaków śpiew, tylko człowiekiem ściganym obawą, że ta gleba wymaga jeszcze trochę wapna...

Przecież na pewno w którymś momencie każdy ”ogrodnik stwierdza, że jego ziemia jest zbyt ciężka (…) albo zbyt piaszczysta, zbyt kwaśna albo nazbyt sucha” i „wybucha w nim namiętność, aby ją ulepszyć”

Co nie jest łatwe, szczególnie dla ogrodników miejskich, więc „ulepsza grunt jak tylko może, zbiera po domu skorupki od jajka, spala kości, które zostały z obiadu, przechowuje swe obcięte paznokcie”..., a „wszystko to pieczołowicie zagrzebuje do swej gleby.”

 

Bo „odpowiednio spreparowana ziemia” powinna mieć bogaty skład, „daje się do  niej gnój, guano, ziemię liściową, ziemię darniową, piasek, wapno, potas, mączkę, saletrę, materię rogową, popiół, torf, kompost i (…) wiele innych substancji.” A ziemia nigdy nie jest dość dobra.

Jeśli więc ogrodnikowi kiedykolwiek zdarzy się zobaczyć „na bruku piękną końską kupę, wyrywa mu się z piersi choć westchnienie, cóż to za marnowanie darów bożych.

(...) Ja wiem, że istnieją różne proszki w blaszanych pudełkach, możesz sobie kupić, co tylko ci przyjdzie do głowy (…) sole, ekstrakty, (…) mączki (…), możesz sobie obrabiać [ziemię] w białym płaszczu jak pan asystent na uniwersytecie albo w aptece. To wszystko możesz zrobić, miejski ogrodniku; ale gdy sobie tak wyobrazisz taką brunatną, tłustą górę gnoju na chłopskim podwórzu...”

 

Zdecydowanie więc Capek stwierdza, że „prawdziwym ogrodnikiem nie jest człowiek, który hoduje kwiaty, jest nim mąż, który kultywuje glebę”.

 

W ogóle „życie ogrodnika jest pełne zmian i prężnej działalności.”

Wiosną „stoi ogrodnik nad swym zagonkiem, z którego tu i ówdzie zaczyna wyłazić grot pąka, i mówi do siebie w zamyśleniu: trochę tu goło i pusto, trzeba tu będzie coś zasadzić.

Mniej więcej po miesiącu staje ogrodnik nad tymże zagonkiem, na którym mu tymczasem wyrosły dwumetrowe ogony ostróżki, dżungla złocienia maruna,puszcza dzwonków i diabli wiedzą czego jeszcze , i mówi do siebie w zamyśleniu: trochę tu jest nadmiernie zarośnięte i zagęszczone, trzeba to będzie (…) poprzerywać i rozsadzić.”

 

A nie za długo potem, jesienią „z pełnym zagadkowego zadowolenia mruczeniem ogrodnik znów znajduje w swym ogródku GOŁE MIEJSCA. Do licha, powiada sam do siebie, tutaj mi najprawdopodobniej coś zmarniało, chwileczkę, muszę na tym pustym miejscu coś zasadzić, na przykład...”

I tu następuje opis dramatycznego wręcz ciągu dalszego.

Miałam wielką ochotę go tu przytoczyć, ale postanowiłam zostawić Wam przyjemność przeczytania, co z tego wynikło!

Skoro ogrodnik jest tak nieprzeciętną istotą, również jego wygląd jest nieco odmienny. I nie chodzi Capkowi bynajmniej o kalosze w radosne wzorki. Tak to przedstawia:
„Gdyby człowiek-ogrodnik powstawał od początku świata na zasadzie doboru naturalnego, z pewnością rozwinąłby się w jakiegoś bezkręgowca.
Po co w ogóle ogrodnik ma plecy?”

I tu pojawia się drugie chyba najczęściej cytowane zdanie:

Bo „ogrodnik jest zazwyczaj na górze zakończony zadkiem, nogi i ręce ma rozkraczone, głowę wciśniętą gdzieś pomiędzy kolana”. I „rzadko kiedy ma ponad metr wzrostu”.

„Ale jest jedna taka chwila, w której ogrodnik się wyprostowuje i rozwija na całą swą długość, dzieje się to w godzinie popołudniowej, w której udziela swemu ogródkowi święceń podlewania. A więc stoi, prosty i nieomal podniosły (…) z pulchnej ziemi wydobywa się wonny oddech wilgoci... Tak, teraz ma już dość... - szepcze błogo.

A gdy już zajdzie słońce, powiada z ogromnym zadowoleniem: ależ się dzisiaj naharowałem.”

W tekście znajdziemy także uwagi o specyfice relacji ogrodników z nie ogrodnikami. Jeśli gość np. uprzejmie zagai:

„Ojej, cóż to za piękna kępka lila kwiatuszków (…),  ogrodnik, trochę obrażony odpowiada: to przecież jest petrocallis pyrenaica.”
Radzi więc „jeśli rozmawiacie z ogrodnikiem, zapytajcie go zawsze: jak się nazywa ta róża?
To jest Burmeester van Tholle, odpowie wam ogrodnik z radością (…) myśląc sobie przy tym o was z uznaniem, że jesteście dobrze wychowanym i wykształconym człowiekiem.”
I przestrzega: „nie mówcie na przykład: tu wam kwitnie fajna gęsiówka, gdyż w tym momencie może ogrodnik na was wrzasnąć: ale skądże, to przecież jest Schievereckia Bornmulleri.”

Capek z przymrużeniem oka, ale przenikliwie opisuje ogrodniczą pasję.

Trafnie też zauważa, że „my, ogrodnicy, żyjemy właściwie dla przyszłości; jeśli kwitną nam róże, myślimy o tym, że w przyszłym roku zakwitną jeszcze lepiej, a że za jakichś dziesięć lat wyrośnie z tego świerczka drzewo – gdyby tylko tych dziesięć lat było już za mną! Chciałbym już widzieć, jakie będą te brzózki za pięćdziesiąt lat.”

„To właściwe, to najlepsze jest przed nami!”.

Czy to nie jest optymistyczne zakończenie książki?

Poszukajcie „Roku ogrodnika” Karela Capka. Może nie będzie to łatwe, ale warto.

Bo, że lektura będzie przyjemna, nie mam wątpliwości!