MOJA PUSZCZA KAMPINOSKA

Mój ogród znajduje się przy otulinie Puszczy Kampinoskiej, mogę powiedzieć, że lasek, będący częścią ogrodu, jest jej fragmentem, a tylna furtka prowadzi prosto tam. Prawie codziennie chodzę do puszczy na spacery, a wpływ tego wielkiego kompleksu leśnego na mój kawałek świata jest ogromny. Niech więc nie dziwi Was tytuł artykułu i sam temat.

trasa codziennych spacerów

w lesie na każdym kroku jest coś ciekawego

Kampinoski Park Narodowy utworzono w 1959 r. w celu ochrony zespołów wydm śródlądowych, najlepiej zachowanych w Europie, oraz naturalnych zbiorowisk bagiennych i leśnych, a także bogatej fauny.
KPN jest drugim pod względem powierzchni parkiem narodowym w Polsce. Zajmuje 38 545 ha, a wokół parku rozciąga się rozległa strefa ochronna, otulina (kolejne 37 756 ha).

Kampinos stanowi ważną bazę rekreacyjną stolicy. Jest tu wiele atrakcji turystycznych, przede wszystkim przyrodniczych, ale i historycznych. Park poprzecinany jest licznymi szlakami turystycznymi (pieszych jest ok. 360 km, ok. 200 km rowerowych, są trasy konne oraz liczne parkingi i polany wypoczynkowe).

grzybów puszczy zbierać nie wolno, ale ludzie to robią (no, takie tylko podziwiają)

Kampinos to przeważnie lasy sosnowe, ile tu olejków eterycznych w powietrzu

Kampinoski Park Narodowy ma urozmaicony krajobraz, ale dominują dwa kontrastujące ze sobą elementy - wydmy i bagna.

Największy wpływ na rzeźbę tego terenu miał ostatni lądolód, zajmujący teren północnej Polski, a dokładnie wody wypływające spod topniejącego lodowca oraz rzeki, którym zagradzał drogę.
Te procesy toczyły się jakieś 11 tysięcy lat temu.
W rezultacie powstał unikatowy układ naprzemiennych pasm wydm i bagien . Czego efektem jest istnienie dużego zróżnicowania siedlisk i zbiorowisk roślinnych.
Kampinoskie wydmy śródlądowe są jednymi z największych i najlepiej zachowanych w Europie.

no, widać, że wydma... na takiej też mam ogród

teren jest pagórkowaty, wydmy są porośnięte sosnami

Bagna sprawiły, że przez wieki na tym terenie mogła się zachować dzika puszcza. Jeszcze niecałe 200 lat temu Puszcza Kampinoska była nieporównanie bardziej mokrym i niedostępnym obszarem niż dziś.
W XIX i XX w. prowadzono na dużą skalę melioracje. I tak niegdyś bagna pokrywały ponad 40% Puszczy Kampinoskiej, a obecnie zajmują jedynie 6%. A to dom kampinoskich łosi.

Prawie 3/4 powierzchni KPN to lasy (71 %), a 25% to suche i wilgotne łąki.

podmokła łąka (przynajmniej do niedawna), tzw. Motyla Łąka, niestety, mam zdjęcie tylko zimowe, a kwitną tu np. kaczeńce i irysy

przez Motylą Łąkę prowadzi kładka, można przejść suchą stopą, podziwiać kwiaty i motyle, nie niszcząc przyrody

12% obszaru Parku stanowią obszary ochrony ścisłej (w sumie 4636 ha).
Na tych terenach prowadzi się ochronę bierną, która polega na całkowitym pozostawieniu lasu siłom przyrody, wszelka ingerencja człowieka jest zaniechana.

pozostawia się martwe drzewa (to nie jest zdjęcie z rezerwatu ścisłego)

ale życie toczy się dalej - do pracy biorą się grzyby i mnóstwo innych stworzeń, które rozkładają drewno

bardzo to ładne, ale najważniejsze, że materia organiczna pozostaje na miejscu, dając początek nowemu życiu, zresztą bogate życie toczy się tu bez przerwy

Największą część Kampinosu zajmują obszary ochrony częściowej (80,4% terenu) i ochrony krajobrazowej.
To tutaj prowadzone są różne działania tzw. ochrony czynnej. Mają na celu przywrócenie utraconych walorów przyrodniczych.
To np. przebudowa i przerzedzanie drzewostanów, zmiana ich składu, odtwarzanie zakłóconych stosunków wodnych, wycinki hamujące sukcesję naturalną (żeby łąki na wydmach nie zarastały i typowe dla nich siedliska przetrwały).
No i reintrodukcja, czyli wprowadzenie do Kampinosu występujących tu wcześniej gatunków roślin (cis, modrzew europejski) i zwierząt (łoś, bobry, rysie).

młody las sosnowy z dodatkiem brzozy, taki przeważa w otulinie

Ze względu na wartości przyrodnicze i znaczenie społeczne KPN został uznany przez UNESCO za Rezerwat Biosfery pod nazwą „Puszcza Kampinoska” i wpisany na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO (2000 r.). Jest drugim pod względem wielkości rezerwatem biosfery w Polsce.

Od 2004 r. KPN jest również obszarem europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000.
Jest to system obszarów tworzonych w celu ochrony najcenniejszych środowisk przyrodniczych naszego kontynentu.
Parlament Europejski wydał Dyrektywę Ptasią (1999), dotyczącą tego obszaru, ze względu na bogactwo rzadkich i zagrożonych wyginięciem gatunków ptaków np. derkacza.
Kolejna Dyrektywa Siedliskowa mówi o ochronie unikatowych zbiorowisk roślinnych, takich jak wydmy śródlądowe, wrzosowiska, łąki oraz torfowiska i lasy.

tu widać, że coraz więcej jest w puszczy dębów, ziemia zasłana jest ich liśćmi (podobnie, jak u mnie w ogrodzie)

Kampinoski Park Narodowy jest azylem do życia dla tysięcy dzikich zwierząt. Szacuje się, że może tutaj występować połowa, czyli ok. 16 500 rodzimych gatunków zwierząt.

Przy szlakach poustawiane są tablice informacyjno-edukacyjne z informacjami na temat żyjącej tu fauny.

Dla większości ludzi najciekawsze są zwierzęta duże. W Kampinosie żyją 52 gatunki ssaków, z czego trzy - bóbr, ryś i łoś są efektem reintrodukcji.

wydmy kampinoskie z malowniczymi sosnami

Symbolem Kampinoskiego Parku Narodowego jest łoś, największy żyjący tu ssak, dla którego puszcza jest drugą co wielkości ostoją w Polsce (po bagnach biebrzańskich).

Łosie wytępiono w Puszczy Kampinoskiej w XIX w. W 1951 r. przeprowadzono udaną reintrodukcję (5 osobników) i obecnie w puszczy żyje w miarę stabilna populacja ok. 400 łosi (dane co do liczebności są sprzeczne).

Łosie żyją na bagnach, mają nogi przystosowane do poruszania się w takich warunkach, lubią wylegiwać się w błocie. Co nie oznacza, że przebywają tam przez cały rok. W Puszczy Kampinoskiej jesienią przenoszą się na suche tereny, czyli do borów.

Łoś (dorosły byk) liczy sobie około prawie 3 m długości, ma wysokość w kłębie ponad 2 m i waży nawet do 700 kg. To wielkie i majestatyczne zwierzę, ale budzi raczej podziw niż strach.

Wielokrotnie spotykałam łosie na spacerach (zwykle klępy), a nie zapuszczam się w puszczę zbyt głęboko. Są spokojne, obserwują ludzi bez ruchu, nie boją się. I ja się nie bałam. Kiedyś łoś łaził na łączce pod naszą furtką, wystraszyłam się, że wyjdzie na ruchliwą ulicę obok, więc razem z synem skakaliśmy przed nim, krzycząc, żeby poszedł sobie do lasu, wcale nie było łatwo go do tego nakłonić.

spotkanie w cztery oczy - zdjęcie kiepskie, ale i tak jestem dumna

W puszczy są też wilki. Trudno je spotkać i dla turystów nie stanowią zagrożenia.
Chyba przez kilkadziesiąt lat nie było ich w puszczy, ale w 2013 fotopułapki zaobserwowały kilka osobników. Podobno ostatnio ich liczba wzrosła do 23 sztuk.

Czy wilk jest zagrożeniem dla króla puszczy, łosia? Dorosłego łosia nie ruszy, ale młodego łoszaka – jak najbardziej.

to częsty widok, bywa tu mokro

Niedawno (1994) podjęto próbę reintrodukcji rysia do Puszczy Kampinoskiej, ażeby zwiększyć ilość dużych drapieżników, pełniących rolę naturalnych regulatorów liczebności zwierzyny. Niestety, trudno mówić o sukcesie.
Obecnie tylko kilka rysi żyje na wolności. Naturalnie, są pod ochroną.

puszcza ma mikrokliamat - jest chłodniej i bardziej wilgotno niż w mieście (i ja z tego korzystam)

W Kampinosie żyje kilkaset dzików, ale ich populacja znacznie się obniża. Ten spadek nie jest żadnym zaskoczeniem i wynika z ogólnokrajowej akcji odstrzału, mającej zapobiegać rozprzestrzenianiu się afrykańskiego pomoru świń. Podobno operacja okazała się klapą, bo mimo odstrzału ogromnej liczby zwierząt, wirus rozprzestrzenia się dalej na zachód.
Na ten rok minister klimatu wydał zgodę na odstrzał 50 saren, 70 jeleni, nieograniczoną liczbę lisów i 200 dzików, w ramach zadań ochronnych dla KPN i walki z ASF.

W puszczy objęte ochroną są też bobry, wydry (tylko 10) i, co mnie zaskoczyło, mało zajęcy i mało jeży!
Jest za to aż 15 gatunków nietoperzy.

dziki spotykamy wieczorami pod domem, a ziemia często jest przez nie zryta, poszukują jedzenia

Najliczniejszą grupę zwierząt w puszczy stanowią bezkręgowce, w czym nie ma nic dziwnego, bo stanowią one ponad 95% wszystkich żyjących na Ziemi zwierząt. Jest ich tutaj co najmniej kilka tysięcy gatunków, m.in. aż 31 gatunków komarów.

Zaskoczyła mnie informacja, że od 2016 r. w Kampinosie obserwuje się modliszkę (jest pod ochroną).
Modliszka zwyczajna jest gatunkiem ciepłolubnym, w Polsce była spotykana, a na początku XXI w. jej zasięg zaczął się rozszerzać. W wyjątkowo ciepłym, 2015 r. modliszka pojawiła się na Podlasiu i Mazurach. Tak więc zmiany klimatyczne (wzrost temperatury i łagodne zimy) jej sprzyjają i można ją spotkać na obrzeżach suchych borów sosnowych.
Podobno chętnie przylatuje też w ciepłe letnie wieczory do źródeł sztucznego światła, w związku z czym można ją znaleźć w przydomowych ogródkach (jeszcze jej nie widziałam...).

przebarwiające się dęby są ozdoba jesiennego lasu

W czasie przygotowania materiału do artykułu znalazłam informację o skoczogonkach, których obecność bardzo mnie zawsze intrygowała.
Na przełomie stycznia i lutego można bowiem oglądać niezwykłe zjawisko – na śniegu pojawiają się liczne, małe czarne owady, przypominające pchły. W dość ciepłe dni może ich być nawet kilka tysięcy na 1 metrze kwadratowym. W tych skrajnych warunkach "dobrze się bawią", podskakując na śniegu.

przepraszam za jakość zdjęcia, ale to jedyne, jakie mam - tajemnicze skoczogonki na śniegu

W Kampinosie żyje 6 rodzimych gatunków gadów i 13 gatunków płazów. Ich liczba, niestety, maleje, zapewne w wyniku niekorzystnych zmian środowiskowych (obniżenie poziomu wód).
Ale niektóre z nich znalazły sobie dom w moim ogrodzie, co bardzo mnie cieszy!

Wszystkie pokazane na zdjęciach poniżej zwierzęta sfotografowałam w ogrodzie, widuję je często. A wszystkie podlegają ochronie na terenie puszczy.

Ze zwierząt objętych ochroną w KPN zaobserwowałam jeszcze u siebie wiewiórki, krety, nietoperze, żmiję i trzmiele.

padalec - wydaje mi się jakiś biedny, ludzie się go boją, a jest bardzo pożyteczny w ogrodzie

żaby wodne nad strumykiem

samica jaszczurki zwinki wygrzewa się na kosodrzewinie

a to samiec jaszczurki zwinki, bardziej atrakcyjnie ubarwiony, jak to bywa wśród zwierząt

to żaba, trawna lub moczarowa, o ile dobrze identyfikuję

zaskroniec wyleguje się na stole roboczym pod szopą

też zaskroniec, widać, jaki jest długi, nad strumykiem często je widuję

a to wąż gniewosz podlega ochronie ścisłej, podobno jest niegroźny, ale nieźle mnie wystraszył

Również ptaki znalazły u mnie dobre warunki, bo jest ich cała masa. Np. chroniony w puszczy dzięcioł średni odwiedza mnie regularnie, a nawet wyjada ziarna słonecznika z karmnika!

Na terenie Parku zaobserwowano ponad 200 gatunków ptaków. Do szczególnie cennych i rzadkich zalicza się bociana czarnego, żurawie i orła bielika.
Szczególnie chroniony jest derkacz, gatunek zagrożony wyginięciem w skali światowej, co zadecydowało o uznaniu puszczy przez Parlament Europejski za ostoję ptaków o randze europejskiej (w 1999).

Spośród chronionych ptaków rezydentami ogrodu są sierpówki, mazurki, bogatki, sikory ubogie, sójki, kosy, kowaliki, dzięcioły średni i duży i rudziki.
Jestem cała dumna.
A gościem był nawet kampinoski (?) krogulec!

krogulec zwabiony do garnka z surową wątróbką, siedział przy nim naprawdę cierpliwie

sierpówki na wiosennej brzózce

W Kampinoskim Parku Narodowym rośnie prawie 1700 gatunków roślin, wśród nich reliktowe i endemiczne (brzoza czarna).

73% jego powierzchni zajmują lasy. Przeważają bory sosnowe (świeże, z 10% domieszką dębów).
Dominującym gatunkiem jest sosna, zajmująca 70% powierzchni leśnej, reszta to olchy i dęby i trochę brzóz.

Znaczna część drzewostanów ma jednak charakter mało naturalny, pochodzą bowiem z monokulturowego zalesiania.
Na przestrzeni wieków puszcza była eksploatowana przez ludzi, postępowała masowa wycinka drzew, osuszanie bagien, odstrzał zwierząt... szczególnie intensywnie od XVIII w. W XX w. zaczęto masowe zalesianie, wykorzystując do tego właśnie szybko rosnące sosny.
Sadzono też gatunki północnoamerykańskie, np. dąb czerwony czy sosnę Banksa. Ich obecność budzi obecnie zastrzeżenia, często te gatunki obce są inwazyjne, jak czeremcha amerykańska czy dąb czerwony, obserwuję to i u siebie w ogrodzie.

monokultura sosnowa

a tak otulinę niszczą miłośnicy ryczących motorów, quadów itp., rozjeżdżona łąka (przy okazji widać, jakie to piachy)

Lasy liściaste w Kampinosie rosną obecnie głównie na bagnach, to grądy i olsy (pomiędzy którymi przez znaczną część roku znajduje się woda.)
W naturalnej puszczy powinny pokrywać około dwie trzecie powierzchni. Monokultury sosnowe są jednak stopniowo zastępowane lasem mieszanym, co widać szczególnie na obszarach ochrony ścisłej.
Ale mogę napisać, że obserwuję ten proces także w pobliskiej otulinie puszczy.

widać, ile liściastych pojawiło się wśród sosen, to miejsce tuż koło mnie

Zmiany w drzewostanie następują, jednak podobno na odtworzenie boru potrzeba 150 lat, a by powstał najbardziej cenny drzewostan grądowy – 350 do 400 lat.

Niewielkie fragmenty wydm pokrywają kserotermiczne murawy napiaskowe, z kolei tereny bagienne - turzycowiska.

piękna, sucha łąka, nasze miejsce spacerów z psem, można zauważyć siewki sosen, jeśli się ich nie usunie, wkrótce łąka zarośnie młodym laskiem

otwarte tereny łąkowe pośród lasu

wydmy kampinoskie z jałowcami, wrzosami...

Najstarsze drzewa w Kampinosie mają kilkaset lat, ale jest ich stosunkowo niewiele.
Jedno z najbardziej imponujących drzew w Puszczy Kampinoskiej rośnie w jednym z najdzikszych miejsc KPN – w obszarze ochrony ścisłej Krzywa Góra. To dąb szypułkowy, ma ponad 400 lat i ponad 5 metrów obwodu.
Zaś Obszar ochrony ścisłej Nart (17 ha) obejmuje najstarszy (ponad 200-letni) zwarty drzewostan sosnowy na Niżu Polskim na zachód od Wisły.
Wśród najcenniejszych drzew są dwa położone na skraju 300-letnie graby (chronione jako pomniki przyrody już w II RP), wiekowe dęby szypułkowe oraz tzw. Sosna Królowej Bony (180 lat).

ja do tych rezerwatów nie dotarłam, blisko mnie (i w ogrodzie) rosną sosny kilkudziesięcioletnie

Obecnie w KPN reintrodukowane są inne gatunki drzew - modrzewie, cisy, buki.

Powiększa się także populacje kilku innych rzadkich roślin, takich jak sasanki, zawilec wielkokwiatowy i naparstnica zwyczajna (też je u siebie introdukowałam!).

Powiem Wam, że ze zdziwieniem czytałam, jakie rośliny są objęte ochroną w Kampinosie (74 gatunki), zobaczcie sami - barwinek, bluszcz, przebiśniegi, kosaciec syberyjski, śniedek baldaszkowaty, zawilec wielkokwiatowy, orlik pospolity, pełnik europejski, paprotka zwyczajna, kopytnik pospolity, konwalie, bobrek, marzanka wonna, naparstnice... Wszystkie rosną w moim ogrodzie!
Ale lilii złotogłów i obuwika to nie mam... A sasanki padły.

słońce zachodzi nad puszczą... dosłownie, bo ten ogromny kompleks leśny rozciąga się na zachód od mojego ogrodu

Mam nadzieję, że zgadzacie się ze mną, że ochrona takich miejsc, jak Puszcza Kampinoska jest naszym obowiązkiem. To nasza nadzieja na przyszłość.