ŻYCIE SEKSUALNE ROŚLIN

"Piękno jest w ogrodzie efektem ubocznym. Wszystko kręci się wokół seksu i śmierci."
Te słowa S. Llewellyna (brytyjskiego pisarza) znalazłam na blogu Łukasza Skopa.

Czy kiedyś zastanawialiście się nad tym aspektem życia ogrodu?
Bo że on istnieje, nie ma wątpliwości - czy jest ogrodnik, który nie ma kwiatów w ogrodzie?
A kwiaty nie są stworzone dla nas - to organy rozrodcze roślin.
Może mało to romantyczne, ale prawdziwe. I ciekawe.

w moim ogrodzie wiosną jest dużo niebieskiego - cebulice

wnętrze krokusa - widać organy rozrodcze

te są imponujące - helleborus niger

W ogrodzie praktycznie bez przerwy zachodzi zapylanie i rozmnażanie.

Jeśli za seks uznamy łączenie się osobników odmiennych płci w celu poczęcia potomstwa, to co się dzieje w ogrodzie wiosną..! Ostatnio obserwowałam amory gołębi grzywaczy, a tuż pod oknem kuchennym w cyprysiku kos (chyba) uwił gniazdo. Na pewno co dzień w ogrodzie pojawia się na świecie tysiące stworzonek (te mszyce... te ślimaki...a co się dzieje pod ziemią...). To temat na zupełnie inny artykuł, dziś będzie tylko o roślinach i kwiatach.

cukierkowe kwiaty różanecznika Percy Wiseman, widać ładne pręciki

malutkie kwiaty szafirków, też śliczne

tulipany Orange Princess nie grzeszą skromnością, są widoczne z daleka

Rośliny wytwarzają atrakcyjne kwiaty, aby się rozmnażać. Pełnią one niezwykle ważną rolę - mają za zadanie zwabić owady i umożliwić zapłodnienie rośliny. Służą więc do rozmnażania płciowego.

nie tylko na mnie robią wrażenie tulipany liliokształtne

wnętrza tych krokusów aż świecą, przyciągają wzrok

płaskie kwiatostany jeżówki Aloha

Na czym to polega?
Kwiaty zawierają organy rozrodcze oraz atrakcyjną, zwracającą uwagę owadów kolorową "otoczkę".
Ta atrakcyjna otoczka (która jest powodem, że ogrodnicy chcą mieć jak najwięcej kwiatów w ogrodzie) to kolory płatków, paski, plamki, smugi, wyraziste kolory gardzieli - a wszystko po to, żeby zostać zauważonym (bynajmniej nie przez ludzi), zwabić owada, wskazać kierunek, gdzie mają się wcisnąć i gdzie czeka nagroda w postaci nektaru.

wąskie kwiaty naparstnicy purpurowej - cętki wskazują drogę do nektaru

pasy i plamy na złotych liliowcach zwracają uwagę, owady lubią żółty kolor, a ciemne środki u rudbekii są dodatkowym wabikiem

kwiaty powojnika Nina

Wśród roślin nasiennych (zwanych kwiatowymi) najliczniejszą grupę stanowią okrytonasienne, wyspecjalizowana w rozmnażaniu płciowym. To właśnie ich kwiaty przede wszystkim nas zachwycają. I one najbardziej rozwinęły narządy związane z rozmnażaniem płciowym.

Większość z nich ma kwiaty obupłciowe, czyli takie, które zawierają zarówno organy męskie, jak i żeńskie (jak tulipan czy jabłoń). Każdy ogrodnik wie, jak zbudowany jest taki kwiat - ma słupek, pręciki, pyłek...
Chociaż przyznam, że nigdy nie patrzyłam na nie, jak na organy płciowe. I chyba tak zostanie, wolę podchodzić do nich raczej emocjonalnie, skupiając się na ich urodzie po prostu.

Dla porządku trzeba nadmienić, że część roślin okrytonasiennych ma oddzielne kwiaty męskie i żeńskie. Mogą one występować na jednej roślinie, tak jest u tzw. jednopiennych, np. u brzozy.
U dwupiennych zaś kwiaty męskie występują na oddzielnych osobnikach, a żeńskie na innych, takim przykładem może być wierzba.
Innym przykładem rośliny dwupiennej jest cis (nagonasienny) - nawet niedoświadczony ogrodnik zauważa, że na jednych egzemplarzach są czerwone osnówki, a na innych nie ma.

zielona gardziel, żółte pręciki z pyłkiem i jaskrawy słupek

orlik ma oryginalny kształt, kontrastowe kolory i wyraziste organy

płatki liliowca Joan Senior są odchylone do tyłu, pręciki długie, a słupek jeszcze dłuższy

Wracając do rozmnażania płciowego roślin - u roślin ten proces nazywamy zapylaniem - pyłek z męskich pręcików musi dostać się na żeńskie organy (znamię na słupku) i następuje zapłodnienie.

Przy rozmnażaniu płciowym roślin najkorzystniejsze zapylenie krzyżowe, tj. pyłkiem tego samego gatunku, ale od innego osobnika, co pozwala na uzyskanie u potomstwa kombinacji cech obojga rodziców.
Tak jest u większości i zwykle towarzyszą temu mechanizmy i budowa, zapobiegające samozapyleniu.
Istnieją też gatunki dla których normalne jest samozapylenie.

Dlaczego jest to tak ważne? Dlaczego rośliny w większości same się nie zapylają?
Tzw. chów wsobny nie służy przetrwaniu i rozwojowi gatunku - różnorodność genetyczna jest korzystna, dzięki niej rośliny są zdrowsze i silniejsze, udoskonalają się. Dotyczy to zresztą całego świata przyrody - zwierząt i ludzi. Stąd tabu współżycia z krewnymi w kulturach ludzkich.

czerwone i pomarańczowe spódniczki dzielżanów

mój ulubiony powojnik John Huxtable

tak będzie już za chwilę...

Jak rośliny szukają partnerów?
Nie mogą zmienić miejsca i odwiedzić sąsiada z pobliskiego ogrodu czy łąki, są zakorzenione w ziemi. Musiały znaleźć inny sposób na połączenie komórek męskich i żeńskich i na wymianę materiału genetycznego.
I znalazły! Okrytonasienne "zachęciły" do współpracy zwierzęta i żyją z nimi w symbiotycznej relacji. Przede wszystkim z owadami, ale także ptakami, nietoperzami, ślimakami.

motyle mają co robić na kwiatach przetacznika

krokusy też zapraszają do współpracy motyle

Uwaga ogrodników i w ogóle miłośników piękna, skupia się na tzw. okwiacie, czyli płatkach korony i kielicha (podstawy osłaniającej kwiat).
To głównie one nas zachwycają, ale przede wszystkim pełnią ważną rolę w rozmnażaniu - płatki korony osłaniają organy rozrodcze, które wspomniałam powyżej, a ich kolory i kształt oraz zapach wabią owady.

Po co? Owady, latając z kwiatka na kwiatek, mają przenosić pyłek i zapładniać rośliny, umożliwiając ich rozmnażanie - powstanie nasion i powstawanie nowych pokoleń roślin.
Jaskrawe kolory czy oryginalne kształty okwiatu zwracają uwagę owadów, ale pewnie nauczyłyby się je lekceważyć, gdyby nie to, że są drogowskazem do miejsca ukrycia nektaru. On jest pożywieniem owadów. Owady dobierając się do niego, przy okazji "brudzą się" pyłkiem i przenoszą go na znamię kolejnego kwiatka, w którym szukają nektaru i tak, przy okazji, zapładniają rośliny.
Do seksu należałoby więc dorzucić głód i łakomstwo...

Nektar produkowany jest przez gruczoły (miodniki), znajdujące się zwykle w kwiecie (u podstawy słupka, na wewnętrznej stronie płatków korony). Miodniki mogą występować też w liściach i innych częściach rośliny.
Nie wszystkie rośliny wytwarzają tyle samo nektaru (np. trojeść dwa razy więcej niż lipa). Jego ilość zależy też od pory dnia (zwykle największa jest w godzinach popołudniowych) i temperatury. Podczas suszy zwykle spada wydajność wytwarzania nektaru.

lubię te stare liliowce

czosnek Krzysztofa ma niesamowite kwiaty

cudowny kwiat zawilca Honorine Jobert

u tego powojnika jeszcze inne wnętrze kwiatu

I rośliny i owady, korzystają na tej współpracy. Pszczoła dostaje nektar, a kwiat zostaje zapylony.

W trakcie ewolucji organizmy tak przystosowały swoją budowę, aby współpraca przebiegała szybko, łatwo i przyjemnie. Np. trzmiele mają długi język, żeby dostać się do nektaru, ukrytego głęboko w wąskiej gardzieli kwiatu. Jednego dnia pojedynczy trzmiel może odwiedzić nawet kilka tysięcy kwiatów!

na takich kwiatach łatwo przysiąść

niezwykle oryginalne kwiatostany hortensji Vasterival (Great Star)

Seksualne praktyki w ogrodzie trwają prawie bez przerwy. Ale różne gatunki "lubią" inne godziny - otwierają kwiaty o jednej, określonej porze dnia lub nocy, co wiąże się, oczywiście, z aktywnością zapylających je zwierząt.
Np. o godz. 4-5 rano otwiera kwiaty rosa canina, a tulipan o 9-10. Niektóre otwierają się dopiero po południu lub wieczorem (maciejka, tytoń).
Każdy gatunek roślin ma również czas najobfitszego wydzielania nektaru i pyłku kwiatowego, np. róża najwięcej pyłku wydziela w godzinach 7-11, mak lekarski 6-9.

kwiatostany rozchodnikowca Matrona to raj dla pszczół i motyli!

śliczny kwiatostan przywarki wabi z daleka

tulipany turkiestańskie - nieduże gwiazdki z żółtym środkiem

Rośliny zwabiają owady w pierwszej kolejności kolorem kwiatów (to nasze sukienki, obcasy i dekolty, pawie pióra i wielkie grzywy).

Dopiero, gdy owady są już w pobliżu, istotny staje się zapach, pozwalając im odróżnić gatunki roślin oraz ocenić, czy zawierają nektar. Kwiaty zapylane przez motyle nocne, ćmy, pachną o wiele silniej (maciejka, wiciokrzew, białe lilie).
Zapach produkowany jest przez gruczołki olejkowe, znajdujący się zwykle w płatkach korony.
Nam nie wszystkie zapachy wydają się atrakcyjne, niektóre kwiaty zapylane przez muchówki mają zapach zepsutego mięsa. Ale przecież wiemy, że ten spektakl nie dla nas.

Pisząc o strategiach rozmnażania, nie mogę się oprzeć, żeby nie wspomnieć jeszcze o jednym. Aby uniknąć marnowania pyłku, który przez przypadek mógłby spaść po prostu na ziemię, np. przy potrąceniu kwiatu przez jakieś zwierzę, stwierdzono, że zostaje on "uwolniony" przy nacisku na określony punkt kwiatu i przy odczuciu wibracji owadzich skrzydeł (oglądający "Gardener's World" z pewnością pamiętają występ Carol Klein z elektryczną szczoteczką do zębów!).

organy rozrodcze ciemiernika jak na dłoni, cudeńko

różanecznik Calsap ma kwiaty bardzo wyraziste

a niezapominajka skromne, ale mnie się bardziej podobają (żółciutkie środeczki na pewno dostrzegają też owady)

Rośliny wypracowały w toku ewolucji różne strategie zapylania/zapładniania.
I tak np. rozchodnik wabi owady ładnymi kwiatami, a trawy wybrały inny sposób - wiatropylność - są giętkie, falują na wietrze, który przenosi pyłek na sąsiednie egzemplarze. Ich kwiaty nie pachną, bo po co?
Tę rolę może pełnić też woda, tak jest u rogatka.
Obecnie czasem zapładnianiem kwiatów trudni się również ogrodnik i hodowca - przenosząc pyłek z rośliny na roślinę i próbując stworzyć nowe, atrakcyjne odmiany.

w tym przypadku nawet laik nie miałby wątpliwości skąd brać pyłek i gdzie go zaaplikować

No, i to byłoby na tyle o seksie w ogrodzie. Mam nadzieję, że uznacie za ciekawe spojrzenie na znaną rzeczywistość z nieco innej strony, według mnie, można wtedy docenić jej bogactwo i lepiej ją rozumieć.

Ja, mimo względnej znajomości seksualnych aspektów życia w ogrodzie, pozostanę wielbicielką tej pozornej, zewnętrznej otoczki, jaką prezentują kwiaty. "Techniczne" szczegóły jakoś mniej mnie pociągają, wolę koncentrować się na estetycznych aspektach budowy i funkcjonowania kwiatów.
Chociaż nie - przecież zależy mi, aby sadzić kwiaty atrakcyjne dla zapylaczy, żeby wzbogacić życie w ogrodzie, więc jednak i jedno i drugie jest dla mnie ważne.

łan morelowych kuklików

kwiaty epimedium younga Niveum

"Rzekła lila do motyla: nikt nie patrzy, niech pan zapyla!"
(Tę fraszkę Sztaudyngera chyba też Łukasz przytoczył).