ZMIANY W STYLU OGRODNICTWA na przełomie XIX/XX w.

Niedawno pisałam o trawach, tak popularnych w dzisiejszych ogrodach. To, co dziś wydaje nam się oczywiste, nie zawsze takie było. Np. traw ozdobnych nie sadzono w ogrodach. Bylin też, albo malutko.

Kiedy nastąpiły zmiany?
Naturalistyczne trendy, dominujące we współczesnej sztuce ogrodowej mają swoje korzenie w przeszłości. Trzeba sięgnąć aż do 2 połowy XIX stulecia, bo to właśnie wtedy pojawiają się nowe prądy w ogrodnictwie.

cudowny i naturalny ogród Beth Chatto

Wcześniej, w Anglii wiktoriańskiej, kochano dywanowe rabaty, na których sadzono rośliny o najjaskrawszych barwach, zestawiając je ze sobą na zasadzie mocnego kontrastu (nie wiem, jak Wy, ale ja bardzo ich nie lubię).

Układano po prostu kobierce z kwitnących roślin, traktując je jak każde inne tworzywo, a po przekwitnięciu je wykopywano i zastępowano nowymi. Zdarzało się nawet, że ogrodnicy wymieniali rośliny na klombach każdej nocy, aby rano można było cieszyć oczy nową kompozycją.
Takie ogrodnictwo wymagało masę pracy i armii ludzi, było drogie.

trudno było mi znaleźć w moim archiwum zdjęcia wiktoriańskich klombów - tu górny taras w Hestercombe Gardens

Tymczasem w opozycji do rosnącej industrializacji rozwijał się ruch Arts & Crafts, idealizujący „prostotę wiejskiego życia” i sielskie, rodzime krajobrazy oraz krytykujący sztuczne i napuszone ogrody wiktoriańskie.

A w 1870 r. William Robinson wydał „Dziki ogród” („Wild Garden”) – książkę, która położyła podwaliny pod naturalizm w sztuce ogrodowej i do której założeń odwołują się najwybitniejsi współcześni projektanci.

a tu zupełnie inna twarz Hestercombe Gardens - genialne, swobodne rabaty Gertrude Jekyll

Margery Fish lubiła mieszać swobodnie byliny w swoim słynnym ogrodzie w East Lambrook

Robinson zrewolucjonizował podejście do ogrodnictwa. Przede wszystkim zalecał sadzić rośliny dostosowane do siedliska, rodzime lub egzotyczne, ale to ich potrzeby były decydujące, a nie tylko krótkotrwałe efekty estetyczne.
Dzięki temu, pielęgnację ogrodu można było znacznie ograniczyć.
Krzewy, byliny i rośliny jednoroczne miały odtąd mieszać się ze sobą swobodnie na rabatach i tym samym Wiliam Robinson stał się ojcem angielskiego ogrodu kwiatowego.

Jego idee wcieliła w życie słynna ogrodniczka, Gertrude Jekyll na przełomie XIX i XX w.
Za sprawą Jekyll i Robinsona, w okresie tym na pierwszy plan w ogrodach wysuwają się byliny, pojawiają się też dzikie kwiaty. Trawy, tak obecnie modne, nie były wtedy sadzone w ogrodach.

Nowy styl rozpowszechnił się w Europie i nawet jeśli opierał się na regularnym, geometrycznym podziale przestrzeni, postrzegany jest inaczej, ze względu na sposób sadzenia roślin, „zachęcanych” do wyłamywania się spod kontroli – przerastania ścieżek, rozrastania się na murach, zamazywania prostych linii, jakby natura wydawała się zwyciężać.
Uwielbiam takie ogrody.

"dzika" roślinność opanowuje mury w Hestercombe Gardens

kamienna ścieżka jest ledwie widoczna wśród bujnych bylin w East Lambrook Garden

Przez całą pierwszą połowę XX w. w sztuce ogrodowej dominowało umieszczanie swobodnych kompozycji roślinnych w formalnych ramach. I dużą wagę przywiązywano do następstwa kwitnienia.

W Niemczech koncepcje Robinsona twórczo rozwinął Karl Foerster (którego szkółki i ogrodu w pod Berlinem ciągle nie udało mi się odwiedzić). Foerster był wizjonerem ogrodnictwa, to właśnie on wprowadził do ogrodów trawy, w innowacyjny sposób łącząc je z bylinami.

Także w Niemczech powstał bardziej radykalny nurt, którego zwolennicy "ogród artystki natury" uważają za najwyższą formę projektu ogrodu. Pojawiła się koncepcja naturalnego ogrodu, gdzie rośliny i zwierzęta mają te same prawa, co właściciel ogrodu!

Tymczasem w Ameryce Jens Jensen propagował rodzime, amerykańskie rośliny i wyraźne powiązanie ogrodu z krajobrazem.
Powstawały ogrody, gdzie wytrzymałe byliny i trawy tworzyły rabaty przypominające dziką łąkę.

I tak, jak pisze Penelope Hobhouse, stopniowo idee naturalistyczne "zawładnęły wyobraźnią ogrodników w XX w.", a "zrozumienie i szacunek dla przyrody stały się podstawą projektowania".

ogród Beth Chatto, gdzie rośliny dobierane są do środowiska i rosną wspaniale

W Anglii w połowie XX w. wzorem dla ogrodników stała się Margery Fish, której ogród w East Lambrook, ze swobodnie rozmieszczonymi roślinami, bez formalnego planu, pokazywałam jakiś czas temu. Bardzo ciekawy, pełen uroku i ciekawych aranżacji, ale nie do końca "mój".

dziki gąszcz - mieszana rabata Margery Fish w East Lambrook

to chyba nawet nie rabaty - ścieżka przedziera się przez naturalistyczny gąszcz (East Lambrook)

Kolejną przewodniczką ogrodników stała się Beth Chatto ("odpowiednia roślina na odpowiednim stanowisku", tu zachwycałam się jej ogrodem), potem w końcu XX w. - Dan Pearson, którego książkę, wydaną u nas niedawno, właśnie skończyłam czytać (będzie recenzja!).

W ich ogrodach pojawiało się coraz więcej bylin...

słynny, suchy ogród Beth Chatto jest dowodem na to, że warto sadzić rośliny zgodnie z ich upodobaniami

a tu też swobodnie i naturalnie, aczkolwiek stanowisko zupełnie inne (też u Beth Chatto)

Z kolei w Ameryce w 2 połowie XX w. projektanci wypracowali własny styl, z charakterystycznym sadzeniem szerokimi falami bylin i traw, na pozór naturalnie rosnących. Propagowali rodzime rośliny preriowe i łączyli je ze wschodnimi trawami, zachwycali się dziką, amerykańską naturą i próbowali przenieść jej wzorce do parków i ogrodów.

Taki pejzażowy sposób aranżacji, nie wymagający zbyt wiele pielęgnacji, szczególnie efektownie wygląda na dużych przestrzeniach, zresztą został stworzony dla przestrzeni publicznych.

fale traw i silnych bylin - preriowy ogród Pieta Oudolfa w Pensthorpe

A w Holandii tego okresu powstają ekologiczne ogrody publiczne, swoje piękne ogrody tworzy Mien Ruys (jak bym chciała je zobaczyć "na żywo"...), a w końcu XX w. na scenę wkracza uwielbiany przez wielu współczesnych ogrodników Piet Oudolf.

Oudolf propaguje inny sposób patrzenia na byliny - nie należy kierować się tylko sezonowym ukwieceniem, a większą uwagę zwracać na fakturę, formę i pokrój rośliny. W swoich projektach coraz częściej stosuje takie o bardziej naturalnym wyglądzie, skromniejsze, o drobniejszych kwiatach, np. baldaszkowate. Im bliżej gatunku, tym lepiej. Wytrzymałe byliny z trawami prawie samodzielnie żyją na rabatach, przypominających łąkę.

Dziś chyba większości projektantów bliski jest taki styl. Nie tylko - również ogrodnikom amatorom. Czy i Wy wśród nich jesteście?

ogród traw i bylin w Rykach

trawy z bylinami w mazowieckim ogrodzie Mufki

a tu mój jesienny bałagan nad strumykiem

ścieżka i ławka ginie wśród traw i bylin ogrodu Oudolfa w Pensthorpe

i jeszcze raz inny fragment tego ogrodu

I tak dotarłam do Pensthorpe... Niesamowitego ogrodu Pieta Oudolfa, po którym miałam przyjemność spacerować.

Zachwycając się jego aranżacjami, chcę pamiętać, że to dziedzictwo Wiliama Robinsona i Karla Foerstera stanowi grunt dla współczesnych rozwiązań. Lubię widzieć, jak wszystko się ze sobą łączy, a jedno wypływa z drugiego.

mieszana rabata w swobodnym stylu w ogrodzie pokazowym szkółki Szmit

rabata trawiasto-bylinowa  w Rykach u państwa Majów

jakby samo wyrosło... (rabata w Pensthorpe)

Pisząc artykuł, odwoływałam się do znakomitej książki Penelope Hobhouse "Historia ogrodów".